Lu Sassaresu /2

Li grafemi e li fonemi. A cura di Fabritziu Dettori

di Fabritziu Dettori

I l’ischeda di Alfabetu (Aifabetu) Sassaressu, pubbricadda calche dì adabà, abemmu visthu ki è dibessu da kissu itarianu. È un sisthema ki no sighi la linea di l’itarianiddai isthabiridda da guasi tutti li vucaburaristhi, pueti, etc., ki dizi ki pa lu sassaresu si debi imprià la manera d’ischribì «Del nostro alfabeto», «Della nostra lingua», l’itarianu. Un’isthima ki fazi criscì lu cunsideru pa la linga tricurori, ma ki ni bogga ripiru a lu sassaresu attausghendiri la pruipittiba di una cussentzia linghisthigga ki li possia, in una identiddai propiamenti soia, purthallu a vidda noba.  In dugna modu, libarendizi da li janguritti, lu nosthru à 23 lettari cun la < J >, la < K >, e la < TZ >. No abemmu impriaddu l’“economica” < X >, si puru l’acciappemmu i lu Brevi Catechismu di Domenico Varesini di lu 1857. Lu mutibu è ki lu segnu di kistha fricatiba verari sordha no dazi, i li ki fabeddani a nobu lu sassaresu, cumenti l’ischurani, la pussibiriddai d’assé intuitibu cumenti po assé, inveci, pa tanti parauri la traischrizioni etimurogica di riferimentu i l’ischumbattu cu’ lu sardhu. Femmu calche esenpiu: no ischribimmu baxa, ma barcha, in sardhu barca; ixora (‘xora), ma ischora (‘schora), in sardhu iscola. Punimmu afficcu ki la x di lu “catechismu” è una fricatiba postalveolari (e no verari) sordha trattadda puru pa li sonori in <sc > e < sg >, esenpiu: naxì pa nascì; giexa pa gesgia.

No trattemmu mancu la < Q > ma, cumenti in sardhu, la < C >. Esenpiu: Cuadernu, ki antitzipaddu da l’arthicuru deteiminatibu s’indotzi in Lu Guadernu.

La semi cunsunanti < J >, famiriari da sempri a li sassaresi, l’impriemmu soru a ischumentzu di paraura e soru in kissi parauri ki ani la mutazioni fonetica. Demmu imparu ki candu la paraura è a la sora, a l’ischumentzu di la frasi (ma no sempri), o daboi di una sustha, si dizi e si leggi cumenti una < G >. La paraura Janna, ischritta digussì, s’abarà a dì, Gianna. In pusizioni intervucarica kissa < G > s’ivoltha in < J >, la janna. No tutti li parauri cu’ la Jay (gei), o si vuriddi “i longa”, ani kistha sonorizatzioni e, cumenti dizi Francesco Doro in “La Lingua Sassarese”, abisumeu dipendi si so sardhi o accudiddi, esenpiu: generari → lu generari (ginirari); gionnari → lu gionnari, kena nisciuna lenizioni.

Annuttemmu ki la < A > è guasi sempri abertha in sassaresu: pàni. È sarradda, guasi sempri, a Sossu: páni.

Dubimmu tinì contu di lu sonu di la < d > caccuminari di Sossu e Porthudorra (Porthu Torra). Kisthu fonema s’otteni ischiccendi indareddu la linga i lu paraddrau candu si prununtzieggia kissa d. Gian Paolo Bazzoni pa traischribì kissu sonu abia isciubaraddu una manera sempritzi fintzamenta pa la tasthiera di lu computer, la < d > geminadda sutturiniadda < dd >, esenpiu: “chiddu”, “eddu”, “cabaddu”.

Abaiddemmu cumenti sonani li lettari di l’alfabetu ki abemmu funtumaddu.

 

Articoli Correlati

Pulsante per tornare all'inizio